Ustawa 7/2023 z 28 marca 2023 r. o ochronie praw i dobrostanu zwierząt (de protección de los derechos y el bienestar de los animales) wprowadziła do hiszpańskiego języka prawnego termin „prawa zwierząt”. Już tylko z tego powodu warto zapoznać się z jej najważniejszymi zapisami. Ustawa jest obszerna (zawiera preambułę, 81 artykułów, przepisy dodatkowe i przejściowe), więc poniżej omówię jedynie jej najważniejsze – w mojej ocenie – fragmenty.

Zakres obowiązywania Ustawy

Ustawa, choć zawiera wiele progresywnych rozwiązań, nie jest idealna. Widzimy to już na samym wstępie, gdyż w art. 1.3. z zakresu jej stosowania wyłączono zwierzęta wykorzystywane podczas walk byków, zwierzęta tzw. hodowlane („produkcyjne”), zwierzęta wykorzystywane do doświadczeń, zwierzęta dzikie poza tymi utrzymywanymi w niewoli, jak również zwierzęta wykorzystywane do określonej do specjalnej działalności (sokolnictwa, sportu), psy pasterskie, stróżujące, ratownicze i myśliwskie. Oznacza to, że przewidziane w Ustawie prawa, omówione poniżej, nie są zagwarantowane na równi wszystkim zwierzętom. 

Ustawa ma na celu ochronę praw i dobrostanu zwierząt towarzyszących i dzikich utrzymywanych w niewoli poprzez ustanowienie gwarantującego je „podstawowego reżimu prawnego” na całym terytorium Hiszpanii (Art. 1.1.). Zakresem zastosowania Ustawy objęte są więc generalnie zwierzęta tzw. towarzyszące i zwierzęta tzw. dzikie przebywające w niewoli, czyli te, które mają najczęściej do czynienia z człowiekiem.

Jakie zwierzęta objęte są więc ustawową ochroną? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, musimy zdefiniować kim są „zwierzęta towarzyszące”, „zwierzęta domowe” i „zwierzęta tzw. dzikie przebywające w niewoli”. Będzie to w zasadzie wynikać z definicji, przewidzianych w art. 3.

Zwierzęta tzw. towarzyszące to zwierzęta domowe lub dzikie w niewoli, trzymane przez ludzi głównie w domu,  przy zapewnieniu im dobrych warunków, z uwzględnieniem ich potrzeb etologicznych i które mogą przystosować się do niewoli. Ich posiadanie nie może mieć przy tym na celu spożycia, wykorzystania ich do produkcji lub do jakiegokolwiek innego celu handlowego lub zarobkowego. W przypadku zwierząt dzikich, gatunek musi być przy tym uwzględniony na liście zwierząt towarzyszących*. W każdym przypadku psy, koty i fretki, niezależnie od celu, w jakim są wykorzystywane, miejsca zamieszkania lub pochodzenia, będą uważane za zwierzęta towarzyszące. Zwierzęta hodowlane będą uznawane za zwierzęta towarzyszące jedynie w przypadku, gdy właściciel utrzymuje je nie w celu produkcyjnym i zarejestruje je jako zwierzę towarzyszące w Rejestrze zwierząt towarzyszących (Art. 3 lit. a).

Zauważyć więc należy, że dopuszczono uznanie zwierząt tzw. dziko żyjących, utrzymywanych w niewoli, jak również zwierząt tzw. hodowlanych – pod pewnymi warunkami – za zwierzęta towarzyszące. Wówczas będą one objęte zakresem Ustawy.

Definicja zwierzęcia domowego (Art. 3 lit. b) odsyła nas do Ustawy o zdrowiu zwierząt, która wskazuje natomiast, że są to zwierzęta towarzyszące człowiekowi, należące do gatunków hodowanych tradycyjnie i zwyczajowo, które zamieszkują z człowiekiem w gospodarstwie domowym, a także zwierzęta pomagające osobom niewidomym (Art. 3.4. Ley 8/2003, de 24 de abril, de sanidad animal).

*Ustawa daje podstawy do utworzenia wspomnianej listy gatunków dzikich, które można trzymać jako zwierzęta towarzyszące (tzw. pozytywnej listy zwierząt towarzyszących). Mowa o tym w Art. 34-37 Ustawy. Co ciekawe, na liście oprócz zwierząt kręgowych, mogą również znajdować się gatunki bezkręgowców, wówczas byłyby one traktowane jako zwierzęta towarzyszące, a jednocześnie objęte zostałyby ochroną ustawową.

Prawa zwierząt

Zgodnie z art. 1 ust. 2 Ustawy, przez prawa zwierząt rozumie się: prawo zwierząt do dobrego traktowania, szacunku i ochrony, przyrodzone i wynikające z ich natury jako istot czujących. Prawami zwierząt są też – według hiszpańskiego ustawodawcy – obowiązki, które system prawny nakłada na ludzi, w szczególności tych, którzy utrzymują kontakt lub relacje ze zwierzętami.

Oczywiście wpisanie do tekstu ustawy praw zwierząt nie oznacza, że Hiszpania nadała zwierzętom podmiotowość prawną. Są one w dalszym ciągu – po nowelizacji hiszpańskiego Kodeksu Cywilnego – „nie-rzeczami”. Dla mnie osobiście bardzo ważne jest jednak samo użycie dereifikującego języka prawnego w treści omawianego aktu prawnego. Bo zmiana stosunku do zwierząt musi zacząć się od języka, którym o nich mówimy. A z tym Hiszpania radzi sobie całkiem nieźle, oswajając język z prawami zwierząt – od stycznia 2020 roku w tym kraju działa bowiem Generalna Dyrekcja Praw Zwierząt.

Koty wolno żyjące

Ustawa zawiera cały rozdział dotyczący „zarządzania” tzw. koloniami kotów wolno żyjących. Jej celem jest m.in. stopniowe zmniejszanie ich populacji, przy ich jednoczesnej ochronie jako zwierząt towarzyszących (Art. 38.1).  

Kot wolno żyjący (nazywany w Ustawie kotem „społecznościowym”) został zdefiniowany jako kot żyjący na wolności, powiązany z pewnym terytorium, do którego ludzie nie mogą łatwo się zbliżyć ze względu na żaden lub bardzo niski stopień socjalizacji, ale który żyje w pobliżu ludzi (Art. 3 lit. u).

Jak ustawa chroni koty wolno żyjące i ich kolonie?

Po pierwsze, obowiązkowe jest chipowanie kotów wolno żyjących i ich rejestracja (za „właściciela” wskazuje się właściwą administrację lokalną), oraz sterylizacja wszystkich kotów wolno żyjących (Art. 38.2.).

Po drugie, w Art. 40.1. nałożono pewne obowiązki na obywateli, związane z ochroną kotów wolno żyjących, tj. generalnie poszanowanie ich bezpieczeństwa i życia, a także dbanie o gwarantowane programem wyżywienie i schronienie (chodzi o zakaz jego niszczenia).

Po trzecie, zakazano m.in. zabijania kotów wolno żyjących jako metody walki z ich rosnącą liczbą (Art. 42.1.), zamykania kotów wolno żyjących niezsocjalizowanych z człowiekiem w schroniskach (Art. 42.2), przenoszenia kotów z ich kolonii, poza przypadkami chorób lub przekazania do adopcji kociąt lub tych z nich, które uległy socjalizacji (Art. 42.6.).

Zgodnie natomiast z art. 39 Ustawy, „zarządzanie” tzw. koloniami kotów wolno żyjących należy do poszczególnych władz lokalnych, które w tym celu zobowiązane są opracować Programy zarządzania kolonią kotów wolno żyjących (Programas de Gestión de Colonias Felinas).

Sprzedaż i adopcja zwierząt

Kilka przepisów Ustawy dotyczy bezpośrednio kwestii sprzedaży, bezpłatnego przekazania oraz adopcji zwierząt towarzyszących.

Sprzedaż: Art. 55

Sprzedaż psów, kotów i fretek może odbywać się wyłącznie bezpośrednio od zarejestrowanego w Rejestrze Hodowców Zwierząt towarzyszących* hodowcy, bez udziału pośredników. Sprzedaż każdego zwierzęcia domowego odbywa się na podstawie pisemnej umowy sprzedaży, która musi zawierać minimalne postanowienia określone w rozporządzeniach. 

Sprzedaż może dotyczyć – co do zasady – tylko zwierząt zarejestrowanych w Rejestrze Zwierząt Towarzyszących**. Czynność prawną należy zgłosić do Rejestru Zwierząt Towarzyszących w terminie trzech dni roboczych. Generalnie psy i koty muszą mieć w momencie sprzedaży co najmniej dwa miesiące.

Przed sprzedażą zwierzęcia towarzyszącego, sprzedawca ma obowiązek poinformować na piśmie kupującego o wszystkich podstawowych cechach przekazywanego zwierzęcia: pochodzeniu zwierzęcia, w tym nazwie i numerze rejestracyjnym hodowli, rasie, płci, wieku, jego cechach oraz potrzebach w zakresie opieki, w tym opieki weterynaryjnej, a także o obowiązkach kupującego.

Zabroniona jest bezpośrednia sprzedaż zwierząt domowych za pośrednictwem Internetu, portali internetowych lub jakichkolwiek innych aplikacji (Art. 57.1.).

* Stosownie do Art. 53.1. Ustawy, działalność w zakresie hodowli zwierząt towarzyszących może być prowadzona wyłącznie przez osoby wpisane do Rejestru Hodowców Zwierząt. Jest to działalność regulowana (Art. 54.1.).

** Rejestr Zwierząt Towarzyszących zob. kolejny podrozdział.

Bezpłatne przekazanie i adopcja: Art. 58

Ciekawie uregulowane zostały również bezpłatne przekazanie (cesja) i adopcja zwierząt towarzyszących. Zwierzęta wydawane do adopcji lub przekazywane bezpłatnie również muszą być zarejestrowane w Rejestrze Zwierząt Towarzyszących.

Nie można bezpłatnie przekazać zwierzęcia, które nie ukończyło 8 tygodnia życia. Umowa cesji musi zawierać zapis dotyczący dokonywania jej pod tytułem darmym.

Stroną umowy adopcji (która również musi zawierać pewne określone rozporządzeniem podstawowe zapisy) mogą być natomiast jedynie zarejestrowane podmioty zajmujące się ochroną zwierząt. Umowa ta również musi być nieodpłatna, przy czym wyjątkiem jest tu ewentualny zwrot podstawowych wydatków weterynaryjnych.

Państwowy Centralny System Rejestrów Ochrony Zwierząt

Ustawą utworzono Centralny System Rejestrów Ochrony Zwierząt, zarządzany przez ministerstwo. Jego celem jest koordynacja różnych rejestrów, które obecnie tworzone są na poziomie wspólnot autonomicznych (Art. 9.1.). System Centralny będzie składał się z (1) Rejestru Podmiotów zajmujących się ochroną zwierząt, (2) Rejestru Specjalistów ds. behawioru zwierząt, (3) Rejestru Zwierząt Towarzyszących, (4) Rejestru Sklepów Zoologicznych i (5) Rejestru Hodowców Zwierząt Towarzyszących (Art. 9.2.).

System ten ma na celu wspieranie poszczególnych organów administracji publicznej w wykonywaniu ich uprawnień w zakresie ochrony i praw zwierząt (Art. 10.1.) i obowiązuje na całym terytorium Hiszpanii.

Jeśli chodzi o Rejestr Zwierząt Towarzyszących, jego celem jest ułatwienie identyfikacji każdego porzuconego zwierzęcia towarzyszącego. W rejestrze zawierać się będzie dane identyfikacyjne zwierzęcia oraz dane identyfikacyjne właściciela. Co do Rejestru Hodowców Zwierząt, jego celem jest rejestracja osób zajmujących się hodowlą zwierząt towarzyszących.

Podsumowanie

Hiszpańska Ustawa 7/2023 z 28 marca 2023 r. o ochronie praw i dobrostanu zwierząt zawiera wiele ciekawych, pozytywnych dla zwierząt rozwiązań. Nie oznacza to jednak, że automatycznie sytuacja zwierząt w tym kraju stanie się perfekcyjna. Na samym początku artykułu wskazałam, że jej zakres zastosowania nie jest wcale tak szeroki, jak mogłoby się wydawać. Nie obejmuje ona nawet wszystkich zwierząt kręgowych, wykluczając tak oczywiste dla nas zwierzęta jak niektóre psy tylko dlatego, że wykonują one określone „prace” dla człowieka. Pojawia się również pytanie, czy Ustawa będzie w praktyce stosowana, o czym dowiemy się zapewne na przestrzeni kolejnych kilkunastu miesięcy.