Z pomocą przy odpowiedzi na powyższe pytanie przyjść nam może analiza najnowszego hiszpańskiego orzecznictwa.

Opieka nad wspólnym zwierzęciem tzw. domowym po rozwodzie generuje w praktyce wiele problemów i napięć. Jest to tym bardziej trudny temat, że w Polsce brak jest szczegółowych rozwiązań prawnych w tym zakresie, nie ma więc niekiedy jasnych odpowiedzi na stawiane przez opiekunów zwierząt pytania.

Jednym z państw, które w ostatnim czasie uregulowały tę kwestię jest Hiszpania. Na swoim instagramie na bieżąco analizowałam prace nad nowelizacją i omówiłam jej rozwiązania (szczegóły znajdziecie w zapisanych stories).

Ustawą 17/2021 z 15 grudnia 2021 roku znowelizowano hiszpański kodeks cywilny w odniesieniu do zwierząt towarzyszących. Zwierzęta przestały być uważane za rzeczy i nadano im własną cywilno-prawną kategorię ontologiczną. Nowelizacja ta dostosowała hiszpańskie przepisy nie tylko do rzeczywistej natury zwierząt, ale wzięła także pod uwagę charakter relacji pomiędzy zwierzętami a ludźmi.

Jedną z kwestii, jakie uregulowało była opieka nad zwierzętami towarzyszącymi w przypadku kryzysów małżeńskich. Ustalono kryteria, na podstawie których sądy podejmują decyzję komu przyznać opiekę nad zwierzęciem. Jednym z nich jest jego dobrostan. W wyrokach rozwodowych sąd w razie braku zgodnej woli małżonków określa więc obecnie los zwierząt domowych zamieszkujących dotychczas wspólne gospodarstwo domowe (art. 91 ust. 1 hiszpańskiego kodeksu cywilnego). Sąd powierza opiekę nad zwierzęciem jednemu lub obojgu małżonkom wraz i określa podział opłat, jakie oboje muszą ponosić, biorąc pod uwagę interes członków rodziny i dobrostan zwierzęcia, bez względu na jego własność rozumianą w sposób cywilistyczny. Osobie, której nie przyznano opieki nad zwierzęciem przysługuje prawo do wizyt u zwierzęcia.

Po ponad roku obowiązywania znowelizowanej ustawy pojawiać zaczęło się orzecznictwo wydawane w oparciu o nowe przepisy.

Najbardziej reprezentatywnym wyrokiem jest rozstrzygnięcie Audienci Provincial w Kordobie z 14 października 2022 r. (ECLI:ES:APCO:2022:769). Sąd I instancji przyznał opiekę nad dwoma psami jednej z kobiet, ustanawiając system odwiedzin na rzecz drugiej (przebywanie w towarzystwie zwierząt w co drugi weekend, od piątku o 18:00 do niedzieli o 20:00). Audiencia Provincial zauważyła, że zgodnie z nowym art. 94 bis hiszpańskiego kodeksu cywilnego sąd powierza opiekę nad zwierzętami domowymi jednemu lub obojgu małżonkom i określa, w razie potrzeby, system odwiedzin dla małżonka, któremu zwierzę nie zostało powierzone, uwzględniając interes członków rodziny i dobrostan zwierzęcia, bez względu na jego własność. Sąd zaznaczył, że niezależnie od cywilistycznego tytułu własności sądy muszą obecnie, przy ustalaniu opieki nad zwierzęciem, wziąć pod uwagę dobro członków rodziny i zwierzęcia, stąd apelująca mogła zostać uznana za „właścicielkę” zwierząt, nawet jeśli nie adoptowała ich przed zawarciem małżeństwa. Sąd II instancji doprecyzował ponadto sentencję wyroku rozwodowego poprzez wskazanie, że w okresach szczególnych, takich jak Boże Narodzenie, Wielkanoc i wakacje, opieka nad zwierzętami przypadać będzie w latach parzystych jednej z kobiet, a w latach nieparzystych – drugiej.

W kolejnym wyroku Audiencia Provincial w Logroño (ECLI:ES:APLO:2022:246) przyznała, że nie ma wątpliwości, że gdy małżeństwo posiada zwierzę tzw. domowe rozpad związku może wywołać poważne negatywne skutki psychologiczne (żal, smutek, dyskomfort) u osoby pozbawionej towarzystwa zwierzęcia domowego. Takie tezy pojawiające się w orzecznictwie należy ocenić pozytywnie.

Audiencia Provincial w Madrycie (ECLI:ES:APM:2022:1919) rozstrzygnęła natomiast sprawę, w której apelujący od wyroku rozwodowego nie zgodził się z rozstrzygnięciem sądu I instancji w zakresie przyznania opieki nad dwoma psami jego byłej żonie, jak również z koniecznością ponoszenia przez niego comiesięcznych wydatków na zwierzęta. Sąd podkreślił, że przed wejściem w życie nowelizacji z 15 grudnia 2021 r. kwestia własności zwierząt tzw. domowych nie była rozstrzygana w sprawie o rozwód, ponieważ w orzecznictwie panował pogląd, że do zwierząt nie można było odpowiednio stosować przepisów o władzy rodzicielskiej i kontaktach małżonków z małoletnimi dziećmi. Obecnie jednak sprawę tę rozstrzyga się w tzw. „postępowaniu małżeńskim”. Audiencia Provincial podtrzymała przy tym wyrok sądu I instancji wskazując, że ustalona kwota jest wyważona i odpowiednia do okoliczności.

Jak widać, w ciągu roku obowiązywania nowych przepisów nie zdążyło jeszcze wykształcić się bogate orzecznictwo w zakresie podziału opieki nad zwierzętami tzw. domowymi w przypadku rozwodów. Co jednak niezmiernie ważne, sądy zaczęły traktować zwierzęta jako czujące istoty i zwracać uwagę na ich dobro w przypadku orzekania o opiece i reżimie wizyt byłych małżonków. Zdecydowanie postulować należałoby wprowadzenie przepisów w podobnym brzmieniu do polskiego prawa, co dałoby jasne podstawy sądom do orzekania w tym zakresie.