Czy możemy ponieść odpowiedzialność karną za zabicie owada? Pytanie jest dość przewrotne, zwłaszcza jeśli popatrzymy na nie z punktu widzenia praw zwierząt. Wszak zabicie zwierzęcia stanowi przestępstwo, a owady są przecież zwierzętami. Takie rozumowanie byłoby prawidłowe, gdyby nie treść art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt mówiącego, że ustawa ta reguluje postępowanie ze zwierzętami kręgowymi. Jeśli ustawa nie reguluje postępowania z bezkręgowcami, owady będą – co do zasady – wyłączone z zakresu jej obowiązywania. Nie możemy więc zastosować w tym wypadku m.in. art. 35 ust. 1 u.o.z., a zatem wyłączona będzie odpowiedzialność karna za zabicie takiego zwierzęcia.

Warto przy tym zauważyć, że prof. M. Goettel wyraził ciekawy pogląd wskazujący, że zawężenie przedmiotowe stosowania ustawy jedynie do kręgowców dotyczy jedynie rozdziałów 2-6 ustawy o ochronie zwierząt, a pozostałe przepisy stosować należy również do bezkręgowców (M. Goettel, Sytuacja zwierzęcia w prawie cywilnym, Warszawa 2013, s. 46). Zdaniem natomiast mec. K. Kuszlewicz: „Artykuł 2 ust. 1 u.o.z. dotyczy tej części ustawy, w jakiej reguluje ona postępowanie z konkretnymi kategoriami zwierząt, co nie oznacza, że zwierzęta bezkręgowe są bezwzględnie pozbawione ochrony z ustawy o ochronie zwierząt, a w szczególności, że w pewnych przypadkach nie znajdą do nich zastosowanie przepisy ogólne i karne ustawy o ochronie zwierząt” (K. Kuszlewicz, Ustawa o ochronie zwierząt. Komentarz, Warszawa 2021, Komentarz do art. 2, teza 5). Autorka wskazuje jednak, że jest to niezwykle abstrakcyjna koncepcja, niestosowana dotychczas w praktyce.

Czy to oznacza zatem, że za zabicie owada zupełnie nic nam nie grozi? I tak i nie. Tu zastosowanie znaleźć mogą bowiem regulacje ustawy o ochronie przyrody. Wszystko zależy więc w zasadzie od tego, czy owad był objęty ochroną gatunkową. To natomiast, czy dane zwierzę jest chronione gatunkowo wynika z załączników do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

W stosunku do zwierząt objętych ścisłą i częściową ochroną gatunkową ustawa o ochronie przyrody (w art. 52 ust. 1 pkt 1) i oparte na niej, cytowane wyżej rozporządzenie (w § 6 ust. 1 pkt 1) wprowadza m.in. zakaz umyślnego zabijania. Od zakazu istnieją jednak pewne wyjątki. Czynność tę może bowiem dokonać osoba, która legitymuje się zezwoleniem wydanym przez właściwy organ ochrony środowiska (GDOŚ lub RDOŚ) na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1 lub ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. Żeby móc więc umyślnie zabić owada objętego ochroną gatunkową, należy posiadać odpowiednie zezwolenie (decyzję administracyjną).

Dokonanie czynności podlegających zakazom bez odpowiedniego zezwolenia, zakwalifikować należy natomiast jako wykroczenie stypizowane w art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody. Kto bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom narusza zakazy w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową podlega karze aresztu albo grzywny. Taką czynność zakwalifikować należałoby więc jako wykroczenie polegające na umyślnym zabiciu osobnika gatunku objętego ochroną bez zezwolenia lub wbrew zezwoleniu odpowiedniego organu.

Pamiętać przy tym należy oczywiście o tym, że aby możliwe było poniesienie odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia, konieczne jest wypełnienie wszystkich znamion, również tych wynikających z przepisów ogólnych prawa wykroczeń, w tym znamienia strony podmiotowej (umyślność). Sprawca więc musi mieć zamiar popełnienia czynu zabronionego, ponieważ do popełnienia wykroczenia z art. 131 ust. 14 ustawy o ochronie przyrody konieczne jest „wystąpienie winy umyślnej” (K. Gruszecki [w:] Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, wyd. V, LEX/el. 2021, Komentarz do art. 131, teza 16).